Een Nederlandse militair arresteert een Indonesiër tijdens de politionele acties. FOTO HJ WILMAR/MARVO/NIHM

Maak excuus aan Indonesië

In Trouw van 27 juli zegt Ton Nijhuis, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Duitsland instituut, dat het excuus van Duitsland aan Namibië niet door Nederland opgevolgd zou hoeven worden. Dat ben ik niet met hem eens. Nederland zou Duitsland juist als voorbeeld kunnen nemen en ruimhartig excuus moeten maken voor vierhonderd jaar terreur en geweld in Nederlands-Indië.

Het mag weleens gezegd. De handelsrelatie die Nederland met zijn koloniën onderhield is dan misschien geen genocide, maar aan geweld heeft het nooit ontbroken. In de traditie van Jan Pieterszoon Coen, Herman Willem Daendels en generaal Van Heutsz stoelde de relatie met Indië op onvoorstelbaar veel geweld en dwang. De monopolypositie in de specerijenhandel waar Nederland zo aan hechtte, werd met geweld opgelegd en gehandhaafd. Kwam er oppositie, dan werd de bevolking desnoods uitgemoord en verbannen. Vorstendommen werden met geweld onderworpen, akkers vernietigd, dorpen platgebrand, havens verwoest. Nog tot 1940 werden bevolkingsgroepen als koelies gedeporteerd, soms naar de andere kant van de wereld. Johannes van den Bosch, een bewindsman die als wat minder extreem te boek staat, handhaafde met de invoering van het cultuurstelsel vooral de belangen van de Nederlandse schatkist. De herendiensten waartoe de bevolking verplicht was, was niet anders dan slavernij. Nederlandse kooplieden, gezagsdragers en soldaten lieten in Nederlands-Indië een bloedrood spoor van dood en geweld achter en slechts een enkeling, zoals Eduard Douwes Dekker (Multatuli) kwam daartegen in opstand.

Toen Nederland in 1946 zijn kolonie in de Oost dreigde te verliezen, werd onder de eufemistische term politionele acties wederom hard en wreed toegeslagen. Wie de publicaties in de gaten houdt, weet dat de excessen in Zuid-Celebes en Rawagede geen uitzonderingen zijn geweest. Oorlog roept niet het beste in de mensen op en de Nederlandse soldaten vormden daarop helaas geen uitzondering. Liesbeth Zegveld weet met haar processen tegen de Nederlandse staat de vinger vaak op de zere plek te leggen, zodat Nederland na zo’n proces telkens schoorvoetend moet erkennen ‘Ja, we zijn fout geweest’, om vervolgens met een halfslachtige individuele compensatie te komen.

Onnoemelijk veel leed

Zou het in navolging van onze buurman Duitsland niet beter zijn om maar eens hardop te zeggen: “Ja, we zijn inderdaad vreselijk fout geweest! We kunnen de tijd niet meer terugdraaien, maar we hebben als voormalige koloniale mogendheid onnoemelijk veel leed veroorzaakt waar miljoenen mensen het slachtoffer van zijn geworden. En waar mogelijk willen we dat graag compenseren.”

Persoonlijk zijn we niet verantwoordelijk, maar als natie hebben we beslist wat goed te maken. Zo’n erkenning moet er mijns inziens zeker komen, dat lucht op. De oorlog in Nederlands-Indië is zeventig jaar geleden en van de militairen die destijds zijn uitgezonden is nog een handjevol in leven, inmiddels hoogbejaard. Dat hoeft Nederland er niet van te weerhouden zijn fouten te erkennen en zijn verantwoordelijkheid te nemen. Dat is beter dan die telkens terugkerende mantra van boosheid en ontkenning.

Natuurlijk, de soldaten die destijds naar Nederlands-Indië zijn uitgezonden waren ook slachtoffer van de politiek en zijn grotendeels misleid. Juist daarom heeft de Nederlandse staat nu de verantwoordelijkheid voor ze op te komen en de fouten van destijds te erkennen. Daar hoeven we geen dertig jaar meer op te wachten. In een land, waarvan zowel het staatshoofd als de premier een doctoraal geschiedenis op zak heeft, zou zoiets overigens een vanzelfsprekendheid moeten zijn.

(Deze column is ook geplaatst in de Trouw van 2 augustus 2016)

Deze column wordt door Theo Bakker, oud Stadsdichter van Harderwijk,

regelmatig geschreven en geplaatst op deze pagina.

Wilt u reageren op deze column?

Mail dan naar: column@IndischeHarderwijkers.nl